Hoeveel mensen sterven jaarlijks door haaien? Denk even na… En nu, hoeveel doden vallen er door muggen? Deze inschattingsfout is cruciaal om te herkennen als je betere besluiten wilt maken. Ook is het essentieel om deze denkfout te doorgronden als jij zelf met data werkt.
De antwoorden op bovenstaande vragen voelen gek, want zeg nou zelf: ‘Hoe kan het nou dat zo’n klein dier meer dan één miljoen doden per jaar veroorzaakt?’ En toch is het zo. Muggen doden zelfs meer mensen ‘per dag’ dan haaien over de afgelopen 100 jaar!
Waardoor ontstaat dit misverstand? Media-aandacht speelt een belangrijke rol. Sensationele gebeurtenissen nestelen zich diep in ons brein. Bijvoorbeeld: een vliegtuigcrash wekt angst op voor vliegen, hoewel het een veilige vorm van reizen is (CO2 uitstoot is natuurlijk een ander verhaal).
Spielbergs “Jaws” en de hedendaagse “Meg”-films spelen met haar spectaculaire haaienscènes in op die angst. Hollywood geeft ons dus beelden die we onthouden. Heel erg kwalijk kunnen we het Hollywood niet nemen. Want zeg nou zelf, kun jij je Jason Statham voorstellen die muggen bevecht?
Dagelijks vertrouwen we op mentale shortcuts om keuzes te maken. Daarbij vallen we terug op de informatie die het makkelijkst op te roepen is uit ons geheugen. De indrukwekkende gebeurtenissen die blijven hangen krijgen daarbij voorrang op saaie data.
Stel je voor dat je het risico op een auto-ongeluk tijdens woon-werkverkeer inschat. Je brein vertrouwt eerder op persoonlijke ervaringen of mediaprikkeling dan op statistieken. Dit kan leiden tot totaal verkeerde inschattingen.
Naast sensatie heeft “versheid” invloed op ons oordeel. Recente gebeurtenissen blijven vooraan in ons geheugen. Bijvoorbeeld, na het zien van een auto-ongeluk op weg naar werk, kies je misschien een andere route, ook al is zo’n ongeluk ongebruikelijk op die route.
In de psychologie noemen ze dit ‘beschikbaarheuristiek’ of de ‘availability bias’. Makkelijke toegankelijkheid van informatie vergroot vertrouwen bij het maken van inschattingen (zoals hoe groot de kans is dat je neerstort met een vliegtuig) en bij het nemen van beslissingen (ga ik wel/niet met de auto naar Zuid-Frankrijk?). Andersom voedt onbeschikbaarheid van informatie ook deze denkfout. Suffe data waar je moeite voor moet doen staat 1-0 achter als deze moet opboksen tegen sappige TikTok-filmpjes.
Het is bekend dat het ‘kennen’ van denkfouten niet genoeg is om ze te voorkomen. Zelfs de Nobelprijswinnaar die deze denkfouten onderzocht trapt er zelfs nog regelmatig in. Bewustwording zonder actie is zinloos.
Dit betekent dat jij als data-analist, accountant of controller jouw data meer gewicht moet geven. Waar managers deze denkfouten tegenwicht kunnen bieden door gebruik te maken van een helder besluitvormingsproces bij meetings en vergaderingen (lees het artikel van ons in Controller Magazine over dat topic) kun jij er zelf voor zorgen dat jouw data beter blijft hangen.
Louis van Gaal – een ode aan authentieke communicatie
