Het was niet de speech met de fraaiste stijlfiguren of de meest memorabele oneliners. Toch was hij heel goed: in het tweede deel van zijn speech ging het publiek volledig uit z’n dak. Voor NRC Handelsblad ontleedde Debatrix-oprichter Lars Duursma het waarom in vijf fragmenten.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op NRC.nl

Fragment 1: We hebben samen veel bereikt

Het was niet z’n beste speech. Daarvoor moeten we toch terug naar z’n historische speech in Selma of naar A More Perfect Union, waarin hij zich op zeer persoonlijke en indringende wijze uitsprak over ras en racisme in Amerika. Maar het was wel een hele goede speech. Dat zat ’m met name in het tweede deel, waar het Democratische publiek volledig uit z’n dak ging. Hoe kwam het dat het eerste deel voor Obama-begrippen wat tam en voorspelbaar was? De eerste dertig minuten gingen bijna volledig over Hillary Clinton. Elke dertig seconden bracht hij ieder punt terug tot een pleidooi voor z’n mogelijke opvolger. En hoewel hij dat krachtig deed, zagen we toch niet de twinkeling in z’n ogen. Het was wel bevlogen, niet inspirerend.

In het fragment hierboven legt hij de basis voor z’n toespraak. Hij kondigt z’n belangrijkste boodschap aan en maakt direct een contrast met alles wat we op de Republikeinse conventie hebben gehoord: “Er is veel gebeurd de laatste jaren. En hoewel dit land is getest door oorlog, recessie en alle mogelijke uitdagingen, sta ik hier voor jullie, na twee termijnen als jullie president, om te vertellen dat ik optimischer ben over de toekomst van Amerika dan ooit!” Vervolgens geeft hij een opsomming van wat er bereikt is de laatste jaren. Merk ook op hoe hij als leider hier niet spreekt over “ik” maar juist benadrukt wat “we” hebben bereikt.

Fragment 2: Don’t boo, vote!

Waar Michelle Obama en Bill Clinton niet expliciet over Donald Trump spraken, noemt Barack Obama in zijn toespraak het beestje bij de naam: “En dan is er Donald Trump.” Hij reageert ook ad rem als het publiek een massaal boegeroep laat horen: “Roep niet boe, zorg dat je stemt!” Dat soort kleine improvisaties zaten veel in de toespraak en het kenmerkt de ervaren spreker, want júist op die momenten was er chemie tussen hem en de zaal.

In het fragment hierboven valt hij Trump hard aan: “Is er werkelijk iemand die gelooft dat iemand die tijdens z’n 70 jaar op deze planeet nooit geïnteresseerd was in de werkende klasse, nu ineens jullie kampioen zal zijn?” Maar, en daar zit een cruciaal verschil met vrijwel alle speeches op de Republikeinse conventie: hij eindigt elke aanvallende passage steeds met een pleidooi vóór Clinton. Nergens in deze speech is de volgorde andersom, waarbij hij dus eerst Clinton zou prijzen en eindigt met een aanval op Trump. Bewust, omdat de laatste woorden van een zin of segment het meeste indruk maken. Het algemene sentiment van de speech blijft zo positief.

Fragment 3: “America is already great”

Hier komt de frontale aanval op de campagneslogan en centrale boodschap van Trump. Amerika hoeft niet “weer” geweldig te worden, Amerika is het al. Let ook op hoe Obama een wig drijft tussen Trump en de nog steeds in Republikeinse kringen zeer populaire oud-president Ronald Reagan. Reagan noemde Amerika “een glanzende stad gelegen op een heuvel”, Trump heeft het over een “een gepolariseerde crime scene”.

Wil je applaus op een PvdA-congres? Zeg dan iets lulligs over D66. Succes gegarandeerd.

Strategisch gezien is dit een interessant gekozen aanval. Op Nederlandse congressen zie je dat politiek leiders vaak alles doen voor applaus. Hoe doe je dat? Door alles van concurrerende partijen te ridiculiseren. Wil je applaus op een PvdA-congres? Zeg dan iets lulligs over D66. Succes gegarandeerd. Dit preken voor eigen parochie heeft wel een nadeel: je jaagt twijfelende kiezers weg, terwijl je die bij verkiezingen juist zo hard nodig hebt. Obama haalt hier Reagan aan, niet omdat hij daar op een Democratisch congres applaus voor zal krijgen, maar juist om twijfelende kiezers zo de hand te reiken. Zijn impliciete boodschap: je bent altijd welkom bij de Democraten, óók als Reagan jouw held is.

(Overigens herpakt Obama direct na dit fragment weer het positieve sentiment: Amerikanen zijn niet bang of kwetsbaar. Wij zijn heel anders.)

Fragment 4: Amerikaanse waarden

Als je slechts tijd hebt om één bepalende passage te zien uit de toespraak, kijk dan dit wat langere fragment. Dit is Barack Obama op z’n best. Je ziet hem zichtbaar genieten: dit is het verhaal dat hij zo graag wil vertellen. Hij speelt met het publiek en improviseert met veel zinnetjes die afwijken van z’n spreektekst, bijvoorbeeld z’n grapje over het geboortecertificaat en het herhaalde “Yes We Can. Not Yes She Can or Yes I Can but Yes We Can!”

Obama temporiseert hier ook goed. Waar veel sprekers de volledige toespraak houden vanuit eenzelfde emotie en met dezelfde spreektrant, voert hij in dit fragment eerst het tempo en volume op richting een climax, om na het applaus verder te gaan met een kwetsbare en ingetogen analyse. Hij vertelt een prachtig verhaal waarbij hij via de waarden van z’n grootouders betoogt waar Amerika volgens hem voor staat. Uiteindelijk zet hij de stap die de essentie vormt voor elke inspirerende speech: het verhaal draait niet om hem en zelfs niet om Hillary, maar om jullie. Kijken!

Fragment 5: Een persoonlijk slot

Dit was niet de speech met de fraaiste stijlfiguren of de meest memorabele oneliners. Het was ook niet Obama’s beste toespraak: het campagnevoeren voor zichzelf gaat hem toch duidelijk beter af dan het spreken voor iemand anders. Maar alle klassieke thema’s uit zijn eerdere toespraken passeren wel de revue. Het afwijzen van cynisme, het verwerpen van angst en het oproepen van dat wat ons sterker maakt. De waarden die Amerika volgens hem Amerika maken. Het optimisme. En bovenal: de moed om te durven hopen. Aan het begin haalde hij zijn conventiespeech van 2004 aan, het moment dat hem twaalf jaar geleden bekendheid gaf. Dat moment komt ook terug aan het einde. Hij was klaar om het stokje door te geven en bedankte iedereen voor de ongelofelijke reis. De cirkel is rond.

Gratis campagnetips gemist? Hier vind je al onze campagne tips.